سؤال من در مورد تفسير آيه 61 سوره واقعه است. در اين آيه آمده: «و ما ميتوانيم امثال شما را به جاي شما قرار دهيم و شما را [به صورت] آنچه نميدانيد پديدار گردانيم.» لطفاً ضمن تفسير، اگر سخني از چهارده معصوم(ع) در مورد اين آيه وجود دارد، بيان كنيد.
در آيه 60 سوره واقعه خداوند فرموده است: ما در ميان شما مرگ را مقدر ساختيم و هرگز كسى بر ما پيشى نمىگيرد؛ يعنى ما هرگز مغلوب نخواهيم شد واگر مرگ را مقدر كرده ايم نه به خاطر اين است كه نمىتوانيم عمر جاويدان به شما بدهيم.
بعد در آيه مورد سؤال مىفرمايد: بلكه هدف ما اين بوده است تا گروهى را به جاى گروه ديگر و يا به عبارتى عده اى ديگر را جايگزين شما كنيم و شما را در جهانى كه نمىدانيد آفرينش تازه اى بخشيم.
استدلال در دو آيه فوق چنين است: خداوند حكيم كه انسانها را آفريده - و مرتباً گروهى مىميرند و گروه ديگرى جانشين آنها مىشوند - هدفى داشته است. اگر اين هدف تنها زندگانى دنيا بود، سزاوار است عمر انسان جاودان باشد نه اين قدر كوتاه و آميخته با هزاران ناملايمات كه به آمدن و رفتنش نمىارزد. بنابراين، قانون مرگ گواهى مىدهد اين جا گذرگاه است نه منزلگاه، پل است نه مقصد. اگر مقصد و منزل بود، بايد دوام مىداشت.
برخى امثال را جمع مَثَل به معناى صفت گرفتهاند و آيه را اينگونه معنا كردهاند: ما عاجز نيستيم صفت شما را تبديل كنيم و شما را در صورتى ديگر در روز رستاخيز زنده كنيم؛ يعنى به صورتهاى آخرتى. در قيامت برخى از كفار به صورت حيوانات محشور مىشوند و مؤمنان در صورتهايى نيكوتر از چهره دنيوى محشور مىگردند. البته تفسير نخست گوياتر و سازگارتر است1.
ازاينرو، در اين آيات، خداوند با منكران معاد و حشر روز رستاخيز احتجاج مىكند و مىفرمايد: شما كه خلقت اوليه ما را ديدهايد و دريافتيد چگونه از نطفه خلق شديد، چگونه خلقت دوباره خودتان را منكر مىشويد و متذكر نمىشويد كسى كه در آغاز شما را خلق فرمود برايش آسانتر است كه دوباره شما را در قالب جديد بيافريند و محشور كند.
در كافى از امام سجاد(ع) چنين نقل شده است: تعجب است از كسى كه منكر خلقت ديگر مىشود در حالى كه خلقت اولى را ديده است.2
پىنوشت:
1. برگزيده تفسير نمونه؛ ج 5، ص 81 و 82؛ الميزان، ج 19، ص 151 و 152؛ تفسير شريف لاهيجى، ج 4، ص 361 و 362.
2. تفسير صافى، ج 5، ص 127؛ تفسير روان جاويد، ج 5، ص 133.